Blog

Με το «Ονειρόδραμα» (1902) ο Στρίντμπεργκ παραμένει, ως προς τη μορφή, στην ίδια γραμμή με το «Προς Δαμασκόν», αυτή του Stationendrama, με μια, όμως, αποκαλυπτικά δεξιοτεχνική άνεση που αντανακλάται σε όλο το βάθος της γραφής του. Εδώ, οι λειτουργίες και οι μορφές του ονείρου συναντιούνται, δημιουργώντας ένα τοπίο ρευστό, ανάμεσα στο ονειρικό και το πραγματικό: μια ενότητα μυστηριακή, όσο και αδιαίρετη, που συνιστά και την εσώτερη ουσία του έργου. Κυρίαρχο στοιχείο, μια μαγικοθρησκευτική πράξη -εξαιρετικά  νεωτεριστική για την εποχή του Στρίντμπεργκ από όσο στις μέρες μας- που κινεί τα νήματα της μετουσίωσης του θείου σε ανθρώπινη υπόσταση, διαμορφώνοντας ένα υποβλητικό περιβάλλον αποκρυφισμού και οριεντάλ θρησκευτικού εξωτισμού.

Με το «Ονειρόδραμα» ο Στρίντμπεργκ αγγίζει τις ακρώρειες των περιπλανήσεων του, σε τέτοιο βαθμό που δεν θα εντοπίσουμε αλλού στη δραματουργία του τόση ζέση για μεταφυσική φυγή. Την ίδια στιγμή όμως αναζητά  και τα κανάλια εκείνα που θα δώσουν φωνή και σθένος στις θυελλώδεις ιδέες του. Από το Ιch Drama του εξπρεσιονισμού και τη στροφή στο κέντρο της προσωπικής εμπειρίας μεταπηδά στις συμβολικές αναπαραστάσεις και από εκεί παρακάμπτει σε μονοπάτια που απαντάμε στη φροϋδική σκέψη και στον πιο κατοπινό κόσμο του παραλόγου. Οι δεκαπέντε εικόνες που συγκροτούν το «Ονειρόδραμά» του συμπυκνώνουν μια ολόκληρη πορεία μαρτυρικής επίγνωσης που περικλείεται εμφατικά μέσα στη φράση λαϊτμοτίφ: «Τι δυστυχισμένοι που είναι οι άνθρωποι!». Μια φράση που μετατρέπεται σε επωδό στο στόμα της Αγνής, κόρης του θεού Ίντρα, κατά την αποστολή της στη Γη, προκειμένου να διερευνήσει τις αιτίες της δυστυχίας που μαστίζει το ανθρώπινο γένος.

Ως έργο φιλοσοφικής και ποιητικής πνοής το «Ονειρόδραμα» υπήρξε για τον Στρίντμπεργκ και μια άσκηση καλλιτεχνική, μια διερεύνηση της φόρμας. Και αν κάτι αποκρυσταλλώνεται ως κεκτημένο αυτού του πονήματος είναι η αξιοθαύμαστη χρήση μιας παλέτας επιλογών, τις οποίες με μαεστρία ο σπουδαίος Σουηδός συγγραφέας κατορθώνει να «ενορχηστρώσει», κομίζοντας, στο τέλος, ένα συμπαγές όλον. Όσο όμως ευεργετική είναι η επιμειξία φορμών στο πεδίο της γραφής άλλο τόσο αποπροσανατολιστική μπορεί να καταστεί η χρήση μίας ή περισσότερων ασύμβατων φορμών κατά την αναπαράσταση. 

Η Γεωργία Μαυραγάνη οριοθέτησε το στριντμπεργκικό έργο, παραπέμποντάς το στη λογική των ρώσων φορμαλιστών ότι αυτό που βλέπουμε και ακούμε συνιστά πρωτίστως μια λογοτεχνική κατασκευή. Επιπλέον, η χρήση της χορικότητας και της διάθλασης στην απόδοση των μορφών δεν απέφυγε την πρόκληση μιας σύγχυσης πρωτίστως ως προς την πρόσληψη ενός έργου σύνθετου, που εξέρχεται των στενών δυνατοτήτων  της σκηνής, αλλά και ως προς τη λειτουργία του ίδιου του Stationendrama. Ως εκ τούτου, το αίτημα που παραμένει ανεκπλήρωτο αναφορικά με τη σκηνική πραγμάτωση του «Ονειροδράματος» στο Εθνικό Θέατρο είναι η απουσία μιας με σύγχρονους όρους ποιητικότητας (χρήση περισσότερων ηχητικών μέσων, αξιοποίηση οπτικών παραστάσεων, δημιουργία φωτιστικών προτάσεων και ανάδειξης του σώματος ως κιναισθητικού μέσου).

Η μετάφραση του Γιώργου Π. Δεπάστα, προορισμένη να μεταδίδει τον ταραχώδη παλμό της φαντασίας του Στρίντμπεργκ προσέκρουε στις σκηνοθετικές περιδινήσεις, ενώ οι σκηνογραφικές δημιουργίες της ‘Αρτεμης Φλέσσα και ο ενδυματολογικός κώδικας της Λίλης Κυριλή κινήθηκαν στις συντεταγμένες μιας ουδέτερης ζώνης χωρίς εμφανή επεξεργασία. Σε επίπεδο ερμηνείας, αξιέπαινη η ευαρμοστία της Αλίκης Αλεξανδράκη και του Βασίλη Καραμπούλα σε ένα σκηνοθετικό ιδίωμα διαρκούς κινητικότητας, γεγονός που αποδεικνύει ότι οι παλαιότερης γενιάς ηθοποιοί δημιουργούν επάνω σε μια εύπλαστη ερμηνευτική «ύλη», που δε συνιστά μόνο προϊόν επαγγελματικής τριβής αλλά και εμβάθυνσης. Σε μια επόμενη διαβάθμιση τεχνικής δεινότητας κινούνται οι παρουσίες της Μαρίας Τσιμά, του Παναγιώτη Παναγόπουλου και του Θανάση Δόβρη, όπου μπορούμε να διακρίνουμε πιο αδρά χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Οδεύοντας εντεύθεν, προς τις νεότερες γενιές ηθοποιών συναντούμε δείγματα καλών προθέσεων (Ελίνα Ρίζου, Κωνσταντίνος Σιώζος, Νίκος Μάνεσης), αλλά και περιπτώσεις όπου είναι εμφανείς μονοδιάστατες θεωρήσεις, πλησίον μιας καταστατικής προσήλωσης στο επιτελεστικό «συντακτικό». 

«Ονειρόδραμα» του Άουγκουστ Στρίντμπεργκ. Σκηνοθεσία, Γεωργία Μαυραγάνη. Εθνικό Θέατρο (Κτήριο Τσίλλερ), Αγίου Κωνσταντίνου 22-24 Αθήνα 10437, τηλ. 210 5288170-171. www.n-t.gr

Φωτογραφία: Κάρολ Γιάρεκ