Χρειάζεται σθένος να αποκαθηλώσεις τον Προμηθέα από τον Καύκασο και να τον προσγειώσεις σε μια ταπεινή κουζίνα με ραμποτέ και φορμάϊκες.

Η επιχειρηματολογία του δημιουργού Νίκου Καραθάνου για αυτό το τόλμημα περιστρέφεται γύρω από την ανάγκη αλλαγής της κλίμακας μεγεθών και μετατόπισης από τα υπερβατικά στοιχεία του μύθου στη μυθολογία του καθημερινού ανθρώπου. Άλλωστε, ο μύθος, ανάμεσα στις τόσες άλλες προσεγγίσεις του, δεν συνιστά και μια πολιτισμική κατασκευή που περικλείει κοινωνικές και πολιτικές σημάνσεις, συμβολισμούς και έναν πληθωρισμό εννοιών; Δεν είναι υπερτοπικός στα δομικά στοιχεία του;

Ας δούμε, ως προς αυτό, τους συσχετισμούς ανάμεσα στον Οιδίποδα και τον Ganesha του Ινδουϊσμού ή ακόμα ανάμεσα στον Προμηθέα και τον μηχανορράφο θεό Loki της σκανδιανβικής παράδοσης. Δεν είναι υπερχρονικός; Αυτό αποδεικνύεται από την ίδια του τη σύσταση: ο μύθος είναι λόγος κατά τον Roland Berthes, και ως εκ τούτου φορέας ιδεολογίας. Αυτή η γλωσσική σύστασή του δεν τού εξασφαλίζει μια ηγεμονία στο πεδίο του χρόνου;

   Στην πραγματικότητα, ο Νίκος Καραθάνος με τον «Προμηθέα Δεσμώτη» στη Στέγη κομίζει πολλά περισσότερα από όσα εισφέρουν οι επεξηγήσεις του για το πνεύμα της σκηνικής σύλληψής του, που δίνουν, κατά κάποιο τρόπο, την εντύπωση απολογίας έναντι μιας καταστατικής προσδοκίας για μικροαστική αισθητική. Η σκηνογραφική ιδέα της Εύας Μανιδάκη, ένας βράχος που διαρρηγνύεται, αποκαλύπτοντας στο εσωτερικό του το σύγχρονο (συν-πλην) περιβάλλον, όπου διαδραματίζεται μια ιστορία κληροδοτούμενη από την αρχαία παράδοση, ανασύρει ένα είδος φροϋδικής θεώρησης: όπως τα όνειρα, έτσι και οι μύθοι αποτελούνται από δύο στρώματα, το προφανές στο οποίο ενσωματώνεται το ά-λογο και οι όποιες αντινομίες και το υπολανθάνον που περικλείει την αλήθεια, που μόνο από το ασυνείδητο μπορεί να κατανοηθεί. Ο σκηνοθέτης, με τη σειρά του, εντάσσοντας στην εργαλειοθήκη του τη χρήση της μνήμης και την τεχνική της τεμαχιοποίησης και του κολλάζ (mise en pièces), αφήνει τον λόγο να ξετυλιχτεί αβίαστα, χωρίς βερμαπλιστικά σχήματα και επιτηδεύσεις, επενδύοντας σε μια «σκηνική γραφή» (écriture scènique) δύο επάλληλων πεδίων: μια ακραία αναγνωρίσιμη εικονική συνθήκη και την αυτοτελή δυναμική της δραματικής ποίησης. Σε γενικές γραμμές, η συνολική σκηνοθετική διαχείριση εμφανίζεται πλησίον σε αυτό που οι θεατρολόγοι ονομάζουν «historicisation», δηλαδή μια ανασύσταση χρονικά σχετικοποιημένη έως μεταγεγραμμένη στα συμφραζόμενα της σημερινής εποχής.

    Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο αυτού του πολύ ενδιαφέροντος σκηνικού πονήματος είναι η πίστη στην αυτοδυναμία του ποιητικού κειμένου, γεγονός που δεν το αφήνει αποξενωμένο από μια λογική σημειολογικής προσέγγισης του μύθου. Η ανάγνωση παραμένει ανοιχτή, άλλωστε, τόσο αναφορικά με τις όποιες καταδηλώσεις όσο και με τις συνδηλώσεις που αυτός γεννά ή αποδίδονται από την «σκηνική γραφή». Παρόλα αυτά, την ίδια στιγμή, εμφανίζεται και να απογαλακτίζεται από τα καταγωγικά χαρακτηριστικά του και να αναβάλλεται νοηματικά, ένα σχόλιο σαφώς πιο κοντά στον αποδομισμό.

   Αυτή η πολυπρισματική θέαση της λογοτεχνικής υπεραξίας της συγκεκριμένης αισχυλικής τραγωδίας εδραιώθηκε επάνω σε έναν πυκνό ηχητικό σχεδιασμό και τη δημιουργία ηχητικών τοπίων, που κυμάνθηκαν σε ένα ευρύ φάσμα, από τα επιβλητικά συμφωνικά σχήματα μέχρι τους θορύβους.

    Σε επίπεδο ερμηνείας, οι ηθοποιοί συστήθηκαν απολύτως συντονισμένοι σε ένα ιδίωμα που εκφεύγει «εύγλωττων» γραμμικοτήτων ή και ψυχογραφιών, αλλά και των οποιωνδήποτε προσδιορισμών που θα αφαιρούσαν το κέλυφος μιας εν εξελίξει συμβολοποίησης και μεταμόρφωσης των παρουσιών. Αφαίρεση χωρίς υποκριτική ένδεια, σημασιοδοτημένο mise en place, δημιουργικές σιωπές, άνοιγμα των εκφραστικών κωδίκων σε πολλαπλά επίπεδα, έδωσαν ένα αποτέλεσμα που κινείται προοπτικά και δείχνει δυναμικά προς το μέλλον της διαχείρισης της λογοτεχνικής παραγωγής μας με νέους όρους.

Μετάφραση: Γιάννης Αστερής

Σκηνοθεσία: Νίκος Καραθάνος

Σκηνικά: Εύα Μανιδάκη

Κοστούμια: Άγγελος Μέντης

Φωτισμοί: Felice Ross

Μουσική: Άγγελος Τριανταφύλλου

Σχεδιασμός ήχου: Γιώργος Πούλιος

Συνεργάτρια σκηνοθέτρια: Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου

Ηθοποιοί (αμφαβητικά):

Νίκος Καραθάνος, Γιάννης Κότσιφας, Χρήστος Λούλης, Γαλήνη Χατζηπασχάλη

Έως 30.10.2021 στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση