Blog Image

Οι επιδημίες στο Θεάτρο

  • Έγραψε ο Γιώργος Παπαγιαννάκης
  • στις 23/11/2020

Ο λοιμός των Θηβών στον «Οιδίποδα Τύραννο» (περ. 428 π.Χ.) υπήρξε το πρώτο επιδημικό φαινόμενο που απασχόλησε το παγκόσμιο θέατρο. Ο Σοφοκλής θα ανακαλέσει την οδυνηρή πρόσφατη περιπέτεια του αποδεκατισμού του αθηναϊκού πληθυσμού όχι μόνο για να δημιουργήσει ένα δραματουργικό πυλώνα που, μαζί με το στοιχείο του χρησμού, στερεώνουν το μύθο της τραγωδίας ή, ακόμα, να επιτείνει την τραγικότητα, την εσωτερική δραματικότητα και να προκαλέσει το έλεος, το φόβο, την οργή και την από τραγωδίας ηδονή, αλλά για να σκιαγραφήσει ένα συμβολισμό, σύμφωνα με τον οποίο το ειδικό βάρος της ηθικής κάθε ατομικής πράξης και ευθύνης (πόσω μάλλον όταν πρόκειται για πράξη και ευθύνη εκ μέρους της εξουσίας), αναπόδραστα, μετακυλίεται και αποτιμάται σε ένα συλλογικό πεδίο (εν προκειμένω, σε αυτό της Πολιτείας).

     Αιώνες αργότερα, στο έμμετρο σατιρικό μονόπρακτο του  Γεωργίου Σουρή (1853-1919)  «Η Επιδημία», θα αποτυπωθεί η ατμόσφαιρα της Αθήνας του 1881, όταν η πόλη δοκιμαζόταν από την επέλαση επιδημίας κοιλιακού τύφου. Αποτολμώντας το παράδοξο, να αντλήσει χιουμοριστικό οίστρο μέσα από μια ζοφερή συνθήκη, και με όπλα τη πνευματώδη στιχουργική του δεινότητα και ένα τόνο αθώας ελαφρότητας, ο Σουρής, με την αριστοφανική παιδεία του, θα αποδείξει ότι η κωμωδία δεν είναι τίποτε άλλο από μία τραγωδία ανεστραμμένη.

     Το 1892 ο Γάλλος θεατρικός συγγραφέας Οctave Mirbeau (1948-1917) παρουσιάζει στο Théâtre Libre τη μονόπρακτη φάρσα του «L’Épidemie», με θέμα μία, φανταστική αυτή τη φορά, επιδημία τύφου που ενσκήπτει σε μία μικρή επαρχιακή πόλη, κατά τη διάρκεια της οποίας οι φορείς της τοπικής εξουσίας, αντί να αρθούν με αίσθημα ευθύνης στο ύψος των περιστάσεων, αναλώνονται σε συναλλαγές, σκευωρίες και τακτικισμούς. Πεσιμισμός, σαρκασμός, αποστροφή για τον «αγγελικά πλασμένο» αστικό μικρόκοσμο που επιβάλλεται μέσω του πολιτισμού του, χαρακτηρίζουν τη γραφή του Mirbeau, σε μία, άρρηκτα δεμένη με τις αναρχικές του ιδέες, προσπάθεια να αποδομήσει οποιαδήποτε παραδεδεγμένη αντίληψη για τη σχέση ατόμου-κοινωνίας και κάθε θεμελιακή ηθική.

     Το 1938 ο Antonin Artaud θα ανακινήσει με τρόπο εικονοκλαστικό τη θεματολογία της επιδημίας. Στο θεωρητικό έργο του «Το θέατρο και το είδωλό του» διατυπώνει ένα συλλογισμό μέσα στον οποίο ενσωματώνει, συνολικά, τη φιλοσοφία του θεάτρου του, αναδεικνύοντας την επιδημία όχι ως επέλαση του κακού, αλλά ως αναγεννητική δύναμη που λυτρώνει τον ασθενή και τον αποκαθαίρει από τα ίχνη της ασθένειας. «Όπως και η επιδημία έτσι και το θέατρο είναι φτιαγμένο για να σπάσει με τρόπο συλλογικό κάθε είδους αποστήματα» και για να δώσει στις κρίσεις την τελική λύση «είτε μέσω του θανάτου είτε μέσω της ίασης». Ο Artaud θεωρεί ότι τόσο το θέατρο όσο και η επιδημία ξεγυμνώνουν την ωμότητα που εδρεύει βαθιά μέσα στον άνθρωπο, «διαλύοντας συμπλοκές, εκλύοντας δυνάμεις, απελευθερώνοντας δυνατότητες· τώρα, αν αυτές οι δυνατότητες και οι δυνάμεις φαντάζουν ύπουλες, για αυτό ευθύνεται η ίδια η ζωή και όχι το θέατρο ή η επιδημία».

     Το 1970 ο Eugène Ionesco στο έργο του «Jeux de massacre» («Το παιχνίδι της σφαγής») περιγράφει την αστραπιαία διασπορά ενός επικίνδυνου ιού σε μία τοπική κοινωνία, γεγονός που, από τη μία, ενσπείρει τον τρόμο και την απόγνωση, από την άλλη, δίνει βήμα στους κάθε λογής δημοκόπους να εργαλειοποιήσουν την κρίση προς όφελός τους. Με αυτή την ύστερη δημιουργία του, όπου η παρουσία του θανάτου διατρέχει δίκην συμβόλου τη δράση, ο Ionesco απευθύνει, έκκληση στην ανθρωπότητα να αντιληφθεί το βαθύτερο νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης, της ίδιας της ζωής: «πεθαίνετε γιατί δεν κοιτάτε γύρω σας, γιατί δεν αφήνεστε στο μυστήριο της ζωής· έχετε καταληφθεί από το σύνδρομο burnout·δεν βλέπετε τίποτα γύρω σας, δεν ανοίγετε το πνεύμα σας και δεν αφήνεστε στο όνειρο· δεν αγαπάτε, αυτή είναι η αρρώστια που σας κατατρώει!».