Μετά από δύο συνεχείς ακυρώσεις παραστάσεων (η μία λόγω πυρκαγιών και η άλλη λόγω του θανάτου του Μίκη Θεοδωράκη) το έργο «Σπανός», σε σύλληψη, δραματουργική επεξεργασία και σκηνοθεσία του κ. Ιωσήφ Βιβιλάκη, Προέδρου του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, παρουσιάστηκε εντέλει στο κοινό στις 27 Σεπτεμβρίου, στον προαύλιο χώρο της Μονής Δαφνίου, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός», με μια πληθωρική παρουσία εκπροσώπων της επιστημονικής και ευρύτερα ερευνητικής κοινότητας της θεατρολογίας, της φιλολογίας, της θεολογίας και της μουσικολογίας.

     Αλλά τι είναι ακριβώς ο «Σπανός»; Πρόκειται για ένα έργο που σκοπό έχει να παρωδήσει τον εκκλησιαστικό κανόνα και τα τροπάρια, ένα είδος παραϋμνολογικό, αναφερόμενο σε ένα κοσμικό θέμα, την ιστορία, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, «του ανοσίου τραγογένη Σπανού του ουρίου και εξουρίου, μηνί τω αυτώ πέρυσι, εν έτει εφέτο», που γράφτηκε από κάποιον άγνωστο κατά τον 14ο ή 15ο αιώνα και το οποίο το συναντάμε σε πολλά ανάτυπα ακόμα και μέχρι τον 19ο αιώνα. Για το συγκεκριμένο κείμενο έχουν διατυπωθεί αντιφατικές μεταξύ τους κριτικές, άλλες με αφοριστική επιθετικότητα και άλλες με διάθεση επίδειξης μεγαλύτερης ανοχής, ως προς το ακραία σκωπτικό λεξιλόγιο και ύφος του, καθώς η υιοθέτηση του βυζαντινού μέλους και της δομής των Ιερών Ακολουθιών για ένα κείμενο με αναφορές σε παλαιοχριστιανικές πράξεις ιεροσυλίας έναντι της Χριστιανικής Λατρείας συνιστούσε μέγιστο δείγμα ασέβειας. Για παράδειγμα ο Κ. Θ Δημαράς αναφέρεται σε αυτό ως «αισχρή παρωδία» και ο Λίνος Πολίτης ως «παρωδία του εκκλησιαστικού τυπικού […] που ξεπερνά κάθε όριο», ενώ ο Γιώργος Σεφέρης, χωρίς σχόλια επί του σατιρικού στοιχείου, μιλά για μια «ανακουφιστική λειτουργία του κωμικού». Σε κάθε περίπτωση, αυτό το καθόλα αινιγματικό κείμενο, που εντάσσεται στα δημοφιλή λαϊκά αναγνώσματα που παρέδωσε η νεοελληνική λογοτεχνική παραγωγή, κατόρθωσε, σύμφωνα με πηγές, να διεμβολίσει και τον ιερό χώρο των μοναστηριών, αφού αποτέλεσε, κατά καιρούς, μια ιλαρή ανάπαυλα μεταξύ των διακονημάτων των μοναχών.

    Χωρίς να αποσοβούνται αβασάνιστα οι δυσκολίες ή και τα αδιέξοδα μιας σκηνικής ανασύστασης του εν λόγω κειμένου, η υπερπήδηση στεγανών προς την κατεύθυνση αποκρυστάλλωσης μιας αρτιμελούς επιτέλεσης, αναμφισβήτητα, καταγράφεται ως επιτυχία για τον δραματουργό και σκηνοθέτη. Η πληθωρικότητα του λόγου που βρίθει φραστικών μαιάνδρων, και δη δίκην  λογιοτατισμών, και η πυκνότητα του ιδιώματος του μέλους, σε συνδυασμό με την επάλληλη περιπαικτική απόδοσή τους, απαιτούσαν σίγουρα ισχυρά αντισταθμίσματα, όπως το ξεδίπλωμα μιας περίτεχνης σωματικότητας, αλλά και μια ανάριας εκφραστικότητας της εκφοράς του λόγου, τα οποία η Στεφάνια Γουλιώτη, ενσαρκώνοντας σε ένα, κατά κάποιο τρόπο, συμβολικό φάσμα το ρόλο του Σπανού, υπηρέτησε και με το παραπάνω. Ένα άλλο ισχυρό αντιστάθμισμα για την εξισορρόπηση της κατανόησης ενός κειμένου που μπορεί κάλλιστα να διαφύγει ενός κέντρου πρόσληψης καλύφθηκε από το μουσικό σκέλος που εκτέλεσε η καλοσυντονισμένη παραδοσιακή ορχήστρα, οργανικός πρωταγωνιστής και συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην τελετουργία και στις πολλές διαβαθμίσεις του μυστικιστικού. Αλλά και το νόημα και η αισθητική της εικόνας, όπως αυτή αποτυπώθηκε στην οθόνη της ομάδας «Οθόνιον», προσωπικό στοίχημα του κ. Βιβιλάκη αναβίωσης με νέους όρους του Θεάτρου Σκιών, μαρτυρά ότι η έννοια του multimedia θεάτρου δεν πρέπει να περιχαρακώνεται αυστηρά στην αποθέωση  των σύγχρονων ψηφιακών εργαλείων, αλλά να απλώνεται σε όλο το μήκος και το πλάτος της ιστορίας της θεατρικής τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, αγκαλιάζοντας ανενδοίαστα αυθεντικά μέσα έκφρασης που αντλούνται μέσα από το συλλογικό πολιτισμικό υποσυνείδητο.

     Τέλος, στα πλέον ενδιαφέροντα στοιχεία της εν λόγω παράστασης συγκαταλέγεται το γεγονός ότι, κατά την παρουσίασή της στη Μονή Δαφνίου, προσέλαβε χαρακτήρα in situ theatre, ενός θεάτρου δηλαδή που ταυτίζεται με την εμπειρία που γεννούν οι ιδιαίτερες συνθήκες συγκεκριμένου χώρου. Και σε αυτή την περίπτωση, ο χώρος δεν ισοδυναμεί απλώς με μια βάση ή ένα περίγραμμα αναφοράς για την καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά μεταστοιχειώνεται σε ουσιώδες υλικό και προορισμό της σκηνοθεσίας.