Blog Image

Κριτική Θεάτρου | Φρουρά στο Ρήνο

  • Έγραψε ο Γιώργος Παπαγιαννάκης
  • στις 15/10/2016

Ο βετεράνος στον αγώνα ενάντια στα ολοκληρωτικά καθεστώτα Κούρτ Μίλερ επισκέπτεται με την οικογένειά του το πατρικό της γυναίκας του στην Αμερική με την ελπίδα ότι θα αποσοβήσει τους κινδύνους που διατρέχει από την αντιστασιακή του δράση που έχει στόχο το ναζισμό. Τα πράγματα, ωστόσο, εξελίσσονται διαφορετικά καθώς έρχεται αντιμέτωπος με την οικτρή πραγματικότητα ότι ο φασισμός εμφωλεύει παντού, ακόμη και σε συνθήκες ελευθερίας και δημοκρατίας, βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος μέσα στους δαιδάλους της ανομίας, της βρώμικης συναλλαγής, του εκβιασμού.

Η Χέλλμαν με τη “Φρουρά στο Ρήνο” (1940) απευθύνει έκκληση στις Η.Π.Α αλλά και στη διεθνή κοινότητα να προβληματιστούν για την ακατανόητη ανεκτικότητά τους απέναντι στο φασισμό. Έχουν προηγηθεί, άλλωστε, η προσωπική της εμπειρία κατά την παραμονή της στη Γερμανία την περίοδο της ανόδου του Χίτλερ αλλά και η υπογραφή της συνθήκης μη επίθεσης μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης- και Γερμανίας (1939), γεγονός καθόλου ενθαρρυντικό για τις αγωνίες ενός ελεύθερου πνεύματος όπως εκείνη. Έτσι, το πρόσωπο του Μίλλερ στη “Φρουρά στο Ρήνο” δεν είναι παρά ένας υπαινιγμός και για τη δική της ακτιβιστική δράση, ιδιαίτερα για τη δριμεία κριτική της μαζί με άλλους εκπροσώπους της πνευματικής ζωής της εποχής της ενάντια στο καθεστώς του Φράνκο. Αλλά προχωρά και πιο πέρα καθώς μέσα από ένα δραματουργικό ιδίωμα όπου η δραματική κορύφωση ή συγκρούσεις δεν ακολουθούν μια τόσο ευθύγραμμη πορεία αλλά εξυφαίνονται διακριτικά εντός ενός ρεαλιστικού περιβάλλοντος ατμόσφαιρας, ο θεατής συλλέγει βαθμηδόν όλα τα κομβικής σημασίας στοιχεία που συγκροτούν την προβληματική του έργου της. Συγκεκριμένα, στη “Φρουρά στο Ρήνο” η έκκλησή της μεταφράζεται ως εξής: μην κλείνετε τα μάτια και τα αυτιά σας στις φασιστικές κορώνες γιατί ο φασισμός προτού καν μετασχηματιστεί σε πολιτική ιδεολογία είναι πρωτίστως ανθρώπινη συμπεριφορά, ένα εγγενές στοιχείο της ανθρώπινης αντίδρασης που υποβόσκει σιωπηρά. Η υστερική φωνή της Φάνι που θέλει να επιβάλλεται, οι τάσεις κτητικότητας και χειραγώγησης έναντι του γιου της Ντέϊβιντ, τα ρατσιστικά σχόλια για “τη ρουμάνικη εθνικότητα που αποδεικνύεται εν τέλει επάγγελμα”, οι σχέσεις και οι στιχομυθίες μεταξύ “αφεντικών” και υπηρετών αλλά και οι αντιδράσεις του θυμικού (το χαστούκι της Φάνι στον Κόμη ντε Μπράνκοβιτς), η βία ως ερωτικό φαινόμενο (ζεύγος ντε Μπράνκοβιτς), ακόμη και η τελική δολοφονία του ντε Μπράνκοβιτς από τα χέρια του ίδιου του υπερασπιστή της ελευθερίας Κουρτ Μίλλερ, στοιχειοθετούν μια τοποθέτηση τόσο ακραία όσο και αδιάψευστη για τις νοητές προεκτάσεις των ανθρώπινων ορμέφυτων και ενστίκτων στα συστήματα εξουσίας και τους μηχανισμούς επιβολής. Επομένως, ο φασισμός ως ιδεολογία και πρακτική δεν είναι απλά μια ατυχής ιστορική συγκυρία αλλά ένας εν δυνάμει κίνδυνος που υφέρπει στην ουσία της ανθρώπινης φύσης.”Πρέπει να νιώθουμε ενοχές έστω κι αν ένας άνθρωπος σε αυτό τον κόσμο δεν έχει κερδίσει ακόμη την ελευθερία του” αναφέρει η Χέλλμαν στη “Φρουρά στο Ρήνο” και γνωρίζει πολύ καλά σε ποια ώτα απευθύνεται, αφήνοντας αιχμές για επικίνδυνους συσχετισμούς.

Στο Studio Μαυρομιχάλη παρουσιάζεται μια ελεύθερη εκδοχή του έργου της Λίλλιαν Χέλλμαν. Εδώ η Φάνι δεν είναι η μητέρα αλλά η αδελφή της Σάρας, συζύγου του Κουρτ Μίλλερ, ο οποίος έχει ένα παιδί αντί τρία, απουσιάζει ο έγχρωμος υπηρέτης της οικογένειας Φάρελι (υποσημείωση για το ζήτημα της διαχρονικής απόσεισης των ενοχών της αμερικάνικης κοινωνίας σχετικά με το ρατσισμό), και βέβαια, στο πλαίσιο αυτών των παρεμβάσεων εντάσσονται και περικοπές, ειδικά η τελική απεύθυνση του Μίλλερ στα παιδιά του πριν αποχωρήσει. Αν και γενικά κρίνω ότι γενναίες παρεμβάσεις σε ορισμένες κατηγορίες θεατρικών κειμένων είναι αδόκιμες και παρακινδυνευμένες (ίσως όχι τόσο σε πιο κλασικά κείμενα αλλά κι εκεί πάλι με τη δέουσα προσοχή) φαίνεται πως αυτή η άποψη της “Φρουράς στο Ρήνο” σε σκηνοθεσία Φώτη Μακρή λειτουργεί. Κι αυτό γιατί ο σκηνοθέτης συνέλαβε το επάλληλο επίδεδο του έργου σχετικό με το ιστορικό ντοκουμέντο συνδυάζοντας μάλιστα Complicite τεχνικές (βίντεο, προβολή κλπ) για την ανάδειξή του και, το κυριώτερο, γιατί χειρίστηκε επιδέξια μέσα σε σφριγηλούς ρυθμούς και ισορροπημένες υποκριτικές τους ιδιότυπους διαλόγους που αποδίδουν μεν τη “γεωγραφία” των σχέσεων και τη γενική ατμόσφαιρα, χτίζουν δε με τρόπο μεθοδικό τις δραματικές εντάσεις. Παρά τον σχετικά απορφανισμένο από ρεαλιστικά σηματοδοτικά στοιχεία σκηνικό χώρο, ίσως και λόγω του παράλληλου ρόλου των μεικτών μέσων, τη μετατόπιση του κέντρου βάρους του ρόλου της Φάνι Φάρελι από τη ακκιζόμενη θυμοσοφία της γηραιάς αστής στη χαρακτηριστική αμερικάνικη υπερκινητική εξωστρέφεια της Μαρίας Μακρή και τις λοιπές συμπτύξεις, ο σκηνοθέτης αντιστάθμισε με μεγενθύσεις ποιητικής υφής (για παράδειγμα, η έμφαση στην υποβλητική σκηνή του στρατιωτικού εμβατηρίου που ερμηνεύει στο πιάνο ο Μίλλερ) ή ακόμη και σε νοηματοδοτημένες αντιστίξεις (οι συνεχείς γκροτέσκ παρεμβολές της νεαρής κόρης του Μίλλερ στα αλλεπάλληλα tableaux vivants του, θαυμάσια ερμηνευμένες από τη Νατάσα Παπαδάκη). 

Ενδιαφέρουσες ερμηνείες από το σύνολο των ηθοποιών, με επίγνωση του χώρου που αναλογεί στον καθένα, χωρίς υποκριτικούς διαγκωνισμούς και με πνεύμα συνόλου. Συγκροτημένος, με την αρμόζουσα κατασταλαγμένη σοφία του ένθερμου αταλάντευτου ιδεολόγου και υπερασπιστή των ιδεωδών του ο Κουρτ του Γιώργου Κροντήρη, με τη δωρική στιβαρότητα της αφοσιωμένης και αποφασισμένης συντρόφου, που μοιράζεται αδιαμαρτύρητα με τον άντρα της κοινά οράματα αλλά και το κόστος τους, η Σάρα της Δέσποινας Πόγκα, ένα σε σωστές δόσεις αμάγαλμα κυνισμού, ποταπότητας αλλά και ιλαρότητας ο Κόμης ντε Μπράνκοβιτς του Δημήτρη Πλειώνη, με προσεκτικά βραδυφλεγή τη διαδικασία της αυτοσυνειδησίας της που εκβάλλει σε μια υποκριτικά δυνατή εκτόνωση η Κόμισσα ντε Μπράνκοβιτς της Μαρίας Καρακίτσου, με χαρακτηριστικό πνιχτό πάθος στη διαλείπουσα προσπάθειά του για προσωπική χειραφέτηση ο Ντέϊβιντ του Δημήτρη Παπαδάτου, με αυθεντικότητα η παρουσία της Κλεοπάτρας Ροντήρη (Ανίς) ως το “τρίτο μάτι” του οίκου των Φάρελι που αναδεύει τους συσχετισμούς των ρόλων μεταξύ υπηρετικού προσωπικού και αφεντικών αποκαλύπτοντας την αλληλεξάρτησή τους.

Τέλος, διαφωτιστική η προβολή των ιστορικών ντοκουμέντων (Κωστής Καπελώνης), ως οπτικοποιημένη αποτύπωση του ιστορικού περιβάλλοντος και αδρή υπογράμμιση της ψυχολογικής ατμόσφαιρας οι μουσικές επιλογές (Άγγελος Κεχαγιάς).

 

 

Λίλλιαν Χέλλμαν, Φρουρά στο Ρήνο

Studio Μαυρομιχάλη

Μαυρομιχάλη 134 τηλ. 210-6453330

Κάθε Τετάρτη 19.00 και κάθε Πέμπτη 21.00