
Κριτική Θεάτρου | Ελευθερία στη Βρέμη
- Έγραψε ο Γιώργος Παπαγιαννάκης
- στις 22/01/2015
Ο Ράϊνερ Βέρνερ Φασμπίντερ (1945-1982) γράφει το “Ελευθερία στη Βρέμη” για να δώσει μια γερή γροθιά στον καπιταλισμό που αφήνει να παρεισφρύσει το ιδιοκτησιακό καθεστώς στις ανθρώπινες σχέσεις αλλοτριώνοντάς τες. Αυτή η νοσηρή θεώρηση της κοινωνίας που ο Μαρξ και ο Ένγκελς όρισαν ως “cash nexus”, δεν μπορεί παρά να ανατραπεί. Και για να συμβεί αυτό θα πρέπει να ελευθερωθούν όλοι όσοι ασκούν μια τέτοιας μορφής εξουσία από την ανάγκη τους να την ασκούν. Τότε μόνο η ανθρωπότητα, ίσως, πετύχει να κερδίσει μια γνήσια ευτυχισμένη και αρμονική ζωή.
Η Γκέσε Μαργκαρέτε Γκόντφριντ καταδικάστηκε το 1831 σε αποκεφαλισμό επειδή είχε δολοφονήσει με αρσενικό 15 άτομα στη Βρέμη και το Αννόβερο. Ζώντας σε μια πατριαρχική οικογένεια που ούτε καν ο τελευταίος λόγος δεν ανήκει στη γυναίκα, υποκείμενη στη βίαιη συμπεριφορά του συζύγου της, στην προδοσία του εραστή της, χάρη του οποίου σκοτώνει τα παιδιά της, τις πουριτανικές αντιλήψεις του πατέρα, της μητέρας της αλλά και του ευρύτερου οικογενειακού και φιλικού της περιβάλλοντος, μπλέκεται σε ένα φονικό γαϊτανάκι. Εν τέλει, κάθε θύμα της βρίσκει τη θέση του στον κρυφό, σιωπηλό, ειρηνικό και ευτυχισμένο κόσμο που έχει πλάσει μέσα το μυαλό της, μοναδική καταφυγή κάθε καταπιεσμένου ανθρώπου από άνθρωπο, από δοξασίες και κοινωνικούς ψυχαναγκασμούς.
Ωστόσο, παρότι ο Φασμπίντερ στήνει ένα σκηνικό, grand guignol, λαϊκό παραμύθι, όπου ο θεατής περιμένει με αγωνία το επόμενο θύμα που θα πέσει στα δηλητηριώδη δίχτυα της σατανικής γυναίκας, μας επιτρέπει να δούμε τι κρύβεται πίσω από τον τοίχο. Η συμπεριφορά της Γκέσε δεν είναι παρά το πρώτο πλάνο, που θα “δικαιολογούσε” τη δολοφονική μανία της: μια γυναίκα χωρίς δικαιώματα, χωρίς λόγο, σε ζωώδη κατάσταση, που βιάζεται συστηματικά τόσο ψυχικά όσο και σωματικά και υπόκειται σε κάθε είδους εξευτελισμούς. Πίσω από αυτό δεν κρύβεται παρά το σκληρό πρόσωπο της καπιταλιστικής κοινωνίας που πέρα από την ατομική υλική ιδιοκτησία, γεννά και ιδιοκτησιακές σχέσεις ακόμα και μεταξύ των ανθρώπων. Και η σκλαβιά της Γκέσε είναι η άρνηση ενός κοινωνικοοικονομικού συστήματος, της “ελεύθερης οικονομίας” να τη δει σαν ψυχοπνευματική οντότητα, με συναισθήματα και ανάγκες. Έτσι, χωρίς άλλη δυνατότητα επιλογής, η βία φαντάζει η μόνη αντίσταση. Από αυτό το σημείο ξεκινά ένας φαύλος κύκλος, όπου τελικά η βία πληρώνεται με βία, καθώς η Γκέσε αποκαλύπτεται και καταδικάζεται. Συμπέρασμα: ζώντας μέσα σε έναν άρρωστο κόσμο, που δεν αλλάζει, η όποια αντίδραση έναντί του δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να είναι υγιής και αναπόφευκτα οδηγείται στη ματαίωση και την αποτυχία.
Η παράσταση του “Ελευθερία στη Βρέμη” στο θέατρο “Μεταξουργείο” σε σκηνοθεσία της κας Νάντιας Φωσκόλου, αποτελεί μια καλοκουρδισμένη σκηνική παραβολή. Με τεχνικές V-effekt, γνώριμες στον Φασμπίντερ, αλλά και άλλες που κραδαίνουν από το μελόδραμα ως το γκροτέσκ, δίνει με τόσο συμπαγή όσο και διάφανο τρόπο τη δυνατότητα να κρίνουμε, να σκεφτούμε, να αποκωδικοποιήσουμε. Οι εναλλαγές των διαφόρων ρόλων από το υποκριτικό δυναμικό, δίνει τη δυνατότητα σε κάθε ηθοποιό να δημιουργήσει εκ νέου ένα νέο πρόσωπο, να χτίσει τα χαρακτηριστικά του, εν είδει υποκριτικών leitmotifs, ώστε να είναι κάθε φορά αναγνωρίσιμα και επεξηγήσιμα. Με επιδεξιότητα καθένας από αυτούς μεταμορφώνεται, μετασχηματίζεται, εξελίσσεται μέσα από μια δημιουργική και αφοπλιστική αφαίρεση και απλότητα συναινούντος του άρτια δουλεμένου σωματικού κώδικα.
Στο σκηνικό χώρο (κα Μικαέλα Λιακατά) δεσπόζει ένα κυκλικό παραβάν με πλαστική μεμβράνη, συμβολική απεικόνιση των ορίων που πνίγουν την Γκέσε και μέσα στα οποία συντελείται η επίπλαστη ελευθερία της και η τελική συντριβή της. Στο βάθος κρεμάμενος ένας άδειος ξύλινος σταυρός χωρίς Εσταυρωμένο αφού το πάθος, στην τραγική του διάσταση, συμπυκνώνεται στο πρόσωπο της ηρωΐδας.
Οι υποβλητικοί φωτισμοί (κ. Χρήστος Τζιόκας) δίνουν με καθαρότητα την ταυτόχρονη απεικόνιση της αδυσώπητης πραγματικότητας αλλά και του ιδεατού γαλήνιου κόσμου της Γκέσε, όπου καταλήγουν τα θύματα της, ενώ τα κοστούμια της κας Βασιλικής Σύρμα αποδίδουν την εξελικτική πορεία των προσώπων ιδαιτέρως της κεντρικής ηρωΐδας που προοδευτικά αφομοιώνει αντρικά χαρακτηριστικά.
Η κα Γιασεμί Κηλαηδόνη, αποδίδει τη Γκέσε με μια καθαρή και χωρίς περιττά στοιχεία υποκριτική τεχνική. Εύστοχα δηλωτική στη σημειολογία του χαρακτήρα με χρήση ακόμα και στοιχείων που αγγίζουν το μπουρλέσκ, ευέλικτη και “ομιλητική” τόσο κινησιολογικά όσο και εκφραστικά μεταφέρει ενώπιόν μας την πορεία προς την τελική λύση συγκροτημένα, χωρίς κενά και ασάφειες .
Ο κ. Δημήτρης Πλειώνης, ως Γκόντφριντ και Μπομπ, ακολουθεί εξίσου μια απέρριτη και ουσιαστική σε σημεία υποκριτική δίνοντας μέσα από το αδρό περίγραμμα των ρόλου περισσότερο νόημα απ’ό,τι εάν αναλωνόταν σε άλλου τύπου υποκριτικές μεγεθύνσεις.
Ο κ. Αλέξανδρος Σωτηρίου, ως πατέρας και Ρούμπφ, αποδεικνύεται ένας εξαίρετος μπρεχτικός ερμηνευτής, με έξοχη σωματικότητα και μια σύνθετης ανάγνωσης εκφραστική δεινότητα.
Ο κ. Στράτος Σωπύλης, στο ρόλο του Τσίμερμαν και του Πατέρα Μάρκους, αποδίδει μέχρι λεπτομέρειας το ψυχοκοινωνικό στάτους των προσώπων ομοίως και ο κ. Χρήστος Ροδάμης, ως Μίλτενμπέργκερ και Γιόχαν.
Η κα Τίνα Γιωτοπούλου ερμηνεύει με ευελιξία και άνεση τόσο τη μητέρα της Γκέσε όσο και τη Λουΐζα Μάουερ δίνοντας κάθε φορά τα διακριτά όσο και τα κοινά στοιχεία τους.
Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στην εξαιρετική μουσική του κ. Γιάννη Καραγιάννη ο οποίος μέσα από την υποβλητική ατμόσφαιρα των Air και των υμνωδών ασμάτων που παραπέμπουν στην αγγλικανική-λουθηρανική παράδοση και που ερμηνεύει η ηρωΐδα μετά από τη διάπραξη εκάστου εγκλήματος, αποτυπώνει το ταξίδι προς την ιδιότυπη λύτρωση και το μεταφυσικής χροιάς εξαγνισμό.
Γενικά, η παράσταση του έργου “Ελευθερία στη Βρέμη” του Φασμπίντερ στο θέατρο “Μεταξουργείο” είναι μια εξαίρετη θεατρική εμπειρία, με πολύ ταλαντούχους και εμπνευσμένους συντελεστές που αξίζει να μπει στην ατζέντα του θεατρόφιλου κοινού. Προσοχή: το έργο παίζεται κάθε Τετάρτη, Πέμπτη και Παρασκευή.